روایت تاریخی

عید غدیر خم: شيخ مفيد و طبرسى روايت كرده اند وقتی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از اعمال حجّ فارغ و متوجّه مدينه شد به غَدير خُم رسيد و در آن موضع فرود آمد و مسلمانان نيز فرود آمدند و علت آن بود كه از جانب خداوند شديداً تأكيد شد که اميرالمؤمنين علیه‌السلام را به عنوان جانشین معرفی کند چنانچه پيش از این نيز در اين خصوص وحى بر آن حضرت نازل شده بود لیكن مشتمل بر توقيت و تأكيد نبود و به اين سبب حضرت تأخير نمود كه مبادا در ميان اُمّت اختلافى ایجاد شود و بعضى از مردم از دين برگردند و خداوند می‌دانست كه اگر از غدير خم رد شوند متفرّق خواهند شد، پس خدا خواست كه در اين موضع ايشان جمع شوند و اين آيه را نازل شد: يا اَيُّهَا الرُّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَاِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ الناسِ؛ اى پيغمبر برسان به مردم آنچه فرستاده شده است به سوى تو از جانب پروردگار تو( در

خصوص جانشینی على بن ابى طالب علیه‌السلام؛ اگر نكنى پس نرسانده ای رسالت خدا را ( پس بیمناک نباش) و خدا تو را نگاه مى دارد از شرّ مردم. به اين جهت بود که حضرت در چنان موضعى كه محل فرود آمدن نبود فرود آمد و مسلمانان همه بر گرد آن حضرت فرود آمدند؛ پس امر فرمود جهاز شتران را روی هم قرار داده و چیزی شبیه منبر ساختند، پس فرمود كه ندا در دهد در ميان مردم كه همه به نزد آن حضرت جمع شوند، پس ‍ همگى جمع شدند و اكثرشان از شدت گرما رداهاى خود را بر پاهاى خود پيچيده بودند و چون مردم جمع شدند؛ حضرت بر بالاى جهاز شتران كه به منزله منبر بود برآمد و حضرت امير علیه‌السلام را بر بالاى منبر طلبيد و در جانب راست خود بازداشت پس خطبه خواند مشتمل بر حمد و ثناى الهى و مردم را موعظه فرمود سپس خبر فوت خود را داد و فرمود مرا به درگاه حق تعالى خوانده اند و نزديك شده است كه اِجابَت دعوت الهى كنم و وقت آن شده است كه از ميان شما بـروم و و دارفانى را وداع کنم و به درستى كه در ميان شما مى گذارم چيزى را كه تا متمسّك به آن باشيد هرگز گمراه نگرديد بعد از من كه آن كتاب خدا است و عترت من كه اهل بيت من هستند؛ به درستى كه اين دو تا از هم جدا نمى شوند تا هر دو نزد حوض كوثر بر من وارد شوند؛ پس به آواز بلند در ميان ايشان ندا كرد كه آيا نيستم من سزاوارتر به شما از جانهاى شما؟ گفتند: چنين است ؛ پس بازوهاى اميرالمؤ منين عليه السّلام را گرفت و بلند كرد آن حضرت را به حدى كه سفيدى هاى زير بغلهاى ايشان نمودار شد و فرمود: فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَه؛ هر كه من مولى و اَوْلى به نفس اويم ، پس على علیه‌السلام مولى و اَوْلى به نفس او است؛ خداوندا! دوستى كن با هر كه با على علیه‌السلام دوستى كند و دشمنى كن با هر كه با على علیه‌السلام دشمنى كند و يارى كن هر كه على را يارى كند و واگذار هركه على را واگذارد. پس حضرت از منبر فرود آمد و دو ركعت نماز خواند و به خيمه خود مراجعت فرمود و امر فرمود كه خيمه اى از براى حضرت اميرالمؤمنين علیه‌السلام در برابر خيمه آن حضرت برپا كردند و اميرالمؤمنين علیه‌السلام در آن خيمه نشست ؛ پس حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود مسلمانان را كه گروه گروه به خدمت آن حضرت بروند و آن جناب را تهنيت و مبارك باد امامت بگويند و سلام كنند بر آن جناب به امارت و پادشاهى مؤ منان و بگويند: اَلسَلام عَلَيك يا اميرالمؤمنين! پس مردمان چنين كردند، بعد از مردان امر فرمود زنان نیز بروند و تهنيت و مبارك باد بگويند و سلام كنند به آن جناب به سرپرستی مؤ منان پس همگى به جا آورند و از كسانى كه در اين باب اهتمام زياده از ديگران كرد عمربن الخطّاب بود كه زياده از ديگران اظهار شادى می‌کرد به امامت و خلافت آن حضرت و می‌گفت :بَخِّ بَخِّ لَكَ يا عَلىُّ اَصْبَحْتَ مَوْلاىَ و مَوْلى كُلِّ مُؤمِنٍ وَ مُؤْمِنَة يعنى به به از براى تو يا على، گوارا باد تو را ،گرديدى آقاى من و آقاى هر مرد مؤمن و زن مؤمنه ای!

متن عربی روایت: وَ لَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نُسُكَهُ وَ قَفَلَ إِلَى الْمَدِينَةِ وَ انْتَهَى إِلَى الْمَوْضِعِ الْمَعْرُوفِ بِغَدِيرِ خُمٍّ وَ لَيْسَ بِمَوْضِعٍ لِلنُّزُولِ لِعَدَمِ الْمَاءِ وَ الْمَرْعَى فَنَزَلَ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ وَ أَمَرَهُ أَنْ يُقِيمَ عَلِيّاً وَ يَنْصِبَهُ إِمَاماً لِلنَّاسِ فَقَالَ إِنَّ أُمَّتِي حَدِيثُو عَهْدٍ بِالْجَاهِلِيَّةِ فَنَزَلَ عَلَيْهِ أَنَّهَا عَزِيمَةٌ لَا رُخْصَةَ فِيهَا وَ نَزَلَتِ الْآيَةُ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ‏ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ بِالْمَكَانِ الَّذِي ذَكَرْنَا وَ نَزَلَ الْمُسْلِمُونَ حَوْلَهُ وَ كَانَ يَوْماً شَدِيدَ الْحَرِّ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بِدَوْحَاتٍ هُنَاكَ فَقُمَّ مَا تَحْتَهَا وَ أَمَرَ بِجَمْعِ الرِّحَالِ فِي ذَلِكَ الْمَكَانِ وَ وَضْعِ بَعْضِهَا عَلَى بَعْضٍ ثُمَّ أَمَرَ مُنَادِيَهُ فَنَادَى بِالنَّاسِ الصَّلَاةَ جَامِعَةً فَاجْتَمَعُوا إِلَيْهِ وَ إِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَيَلُفُّ رِدَاءَهُ عَلَى قَدَمَيْهِ مِنْ شِدَّةِ الرَّمْضَاءِ فَصَعِدَ عَلَى تِلْكَ الرِّحَالِ حَتَّى صَارَ فِي ذِرْوَتِهَا وَ دَعَا عَلِيّاً علیه‌السلام فَرَقِيَ مَعَهُ حَتَّى قَامَ عَنْ يَمِينِهِ ثُمَّ خَطَبَ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ وَ وَعَظَ وَ نَعَى إِلَى الْأُمَّةِ نَفْسَهُ فَقَالَ إِنِّي دُعِيتُ وَ يُوشِكُ أَنْ أُجِيبَ وَ قَدْ حَانَ مِنِّي خُفُوقٌ مِنْ بَيْنِ أَظْهُرِكُمْ وَ إِنِّي مُخَلِّفٌ فِيكُمْ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ ثُمَّ نَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْكُمْ بِأَنْفُسِكُمْ فَقَالُوا اللَّهُمَّ بَلَى فَقَالَ لَهُمْ عَلَى النَّسَقِ وَ قَدْ أَخَذَ بِضَبْعَيْ عَلِيٍّ فَرَفَعَهُمَا حَتَّى رُئِيَ بَيَاضُ إِبْطَيْهِمَا وَ قَالَ فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ ثُمَّ نَزَلَ وَ كَانَ وَقْتَ الظَّهِيرَةِ ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ زَالَتِ الشَّمْسُ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنُهُ لِصَلَاةِ الظُّهْرِ فَصَلَّى بِالنَّاسِ وَ جَلَسَ فِي خَيْمَتِهِ وَ أَمَرَ عَلِيّاً أَنْ يَجْلِسَ بِخَيْمَةٍ لَهُ بِإِزَائِهِ ثُمَّ أَمَرَ الْمُسْلِمِينَ أَنْ يَدْخُلُوا عَلَيْهِ فَوْجاً فَوْجاً فَهَنَّئُوهُ بِالْإِمَامَةِ وَ يُسَلِّمُونَ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ فَفَعَلَ النَّاسُ ذَلِكَ الْيَوْمَ كُلُّهُمْ ثُمَّ أَمَرَ أَزْوَاجَهُ وَ جَمِيعَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ مَعَهُ أَنْ يَدْخُلْنَ مَعَهُ وَ يُسَلِّمْنَ عَلَيْهِ بِإِمْرَةِ الْمُؤْمِنِينَ فَفَعَلْنَ ذَلِكَ وَ كَانَ مِمَّنْ أَطْنَبَ فِي تَهْنِئَتِهِ بِذَلِكَ الْمَقَامِ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَ قَالَ فِيمَا قَالَ بَخْ‏ بَخْ‏ لَكَ‏ يَا عَلِيُ‏ أَصْبَحْتَ‏ مَوْلَايَ‏ وَ مَوْلَى‏ كُلِ‏ مُؤْمِنٍ‏ وَ مُؤْمِنَة. اعلام الوری ج۱ ص ۲۶۱، ارشاد ج۱ ص ۱۷۴، کشف الغمه ج۱ ص ۲۳۷، بحار الانوار ج ۲۱ ص ۳۸۸